წაშლილი ეთნიკური საზღვრები
მაგდალენა კონიკი

მაგდალენა კონიკის რეპორტაჟი კახეთის რეგიონის ლაგოდეხის მუნიციპალიტეტიდან, სოფლებისთვის ზოგადად დამახასიათებელი სოციალური და საყოფაცხოვრებო პრობლემების გარდა, გვერდიგვერდ მცხოვრები სხვადასხვა ეთნოსის წარმომადგენელთა ურთიერთობებს ასახავს.

სამი თაობა. ლალი გაბარაჯევა, რომელიც ადგილობრივი საშუალო სკოლის დირექტორია, ქალიშვილთან და დედასთან ერთად.

40 წლის წინ, ოსური ოჯახები, მაშინდელი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქიდან – აღმოსავლეთ კახეთში, დასაქმებისა და საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესების იმედით დასახლდნენ და ძირითადად სოფლის მეურნეობით დასაქმდნენ.

გიორგი ბარბაქაძე პროფესიით მძღოლია, ამჟამად უმუშევარი. მიუხედავად რთული ფინანსური მდგომარეობისა, იგი ძალიან სტუმართმოყვარე აღმოჩნდა. ისე მიმასპინძლა როგორც საკუთარი ოჯახის წევრს.

პირველი ახალმოსახლეები კახელებმა თბილად მიიღეს, ხოლო 90 წლებში ქართულ-ოსური კონფლიქტის შემდეგ, ცხივნვალიდან და მიმდებარე რაიონებიდან მიგრირებულ ახალ ტალღას, ადგილობრივები უკვე უხალისოდ შეხვდნენ. მიუხედავად ამისა, ეს ადამიანები მალევე იქცნენ ადგილობრივი სოციუმის განუყოფელ ნაწილად. წლების შემდეგ კი მათ შექმნეს ახალი, სიცოცხლით სავსე სოფლები.

მათი ერთი ნაწილი ქალაქ ლაგოდეხში გადავიდა საცხოვრებლად, სადაც დღესაც არის ოსური უბანი. ქალაქგარეთ კი ისინი ძირითადად ხუთ სოფელში ცხოვრობენ – ფონა, დონა, არეშფერანი, ზემო ბოლქვი და ხეჩილი.

ფონაში ვიზიტისას ორ ადგილობრივ მოზარდს შევხვდი. ფოტოზე მარცხნივ ოსი ბიჭია, მარჯვნივ აზერბაიჯანელი. იქ ახალგაზრდებში კულტურული განსხვავებულობა საერთოდ არ არსებობს.

სოფლებში სხვადასხვა ეროვნების ადამიანები – ოსები, ქართველები და აზერბაიჯანელები ჰარმონიულად ცხოვრობენ. იქ სხვადასხვა ეთნოსის წარმომადგენლებს შორის საზღვრები წაშლილია.

კულტურის სახლი. ფონას კულტურული ცენტრი, წარსულში შეხვედრების პოპულარული ადგილი იყო. კულტურული ცენტრის დანგრეულ შენობაში ახლა მაწანწალა ცხოველები აფარებენ თავს.

ახლა აღმოსავლეთ კახეთში ეთნიკური ოსების რაოდენობა მნიშვნელოვნად შემცირდა. ვინც დარჩა ისინიც თანდათან კარგავენ კონტაქტს საკუთარ კულტურასთან. ოსურ სოფლებში უმეტესად მოხუცები და მრავალშვილიანი ოჯახები შემორჩნენ. ძირითადად ისინი, ვისაც არ შეუძლია აქტიურად ფიზიკური შრომა, ან საცხოვრებლად სხვაგან გადასვლა.

ფონაში, სხვა სოფლების უმრავლესობის მსგავსად, სასმელი წყალი არ აქვთ. წყალმომარაგების ქსელი სახლებს გარეთ არის. ჭურჭლის სარეცხად, ან სხვა საჭიროებებისთვის წყალი ქუჩიდან მოაქვთ, რაც ზამთარში განსაკუთრებით პრობლემაა, როცა წყალი იყინება.

მოსახლეობის უმრავლესობა რუსეთში წავიდა სამუშაოდ. მიგრაციის პროცესი დღესაც გრძელდება. ახალგაზრდების ნაწილი თბილისში სწავლობს ან მუშაობს. ლაგოდეხის სოფლებში მცხოვრები ოსური ოჯახების ძირითადი ან ერთადერთი შემოსავლის წყაროა ფულადი გზავნილები, რომლებსაც შვილები ან ახლობლები სოფლებში დარჩენილ მოსახლეობას უგზავნიან. დასაქმებასთან ერთად, ოსურ სოფლებს გზებისა და სასმელი წყლის პრობლემაც აქვთ.

ანგელინა გაგიევა ლაგოდეხის ერთ-ერთ საჯარო სკოლაში ინგლისურს ასწავლის. იგი კახეთში ცხინვალიდან 25 წლის წინ ჩავიდა, შრომითი კონტრაქტით. თავისი ოჯახის წევრები 2008 წლის აგვისტოს ომის შემდეგ აღარ უნახავს. ,,კონტაქტს სოციალური ქსელების საშუალებითაც ვერ ვახერხებთ, იქ ცუდი ინტერნეტი აქვთ. სულ დამავიწყდნენ ჩემები. ძალიან განვიცდი ოჯახს რომ მოვწყდი”, – წუხს ანგელინა.

2008 წლის აგვისტოს ომის შემდეგ, აქაურებს კიდევ ერთი პრობლემა დაემატათ. საქართველოსა და სამხრეთ ოსეთს შორის საზღვრის ჩაკეტვის გამო, ბევრი ოჯახი გაიხლიჩა. შვიდი წელზე მეტი გავიდა მას შემდეგ, ბევრს კი დღესაც არ აქვს კონტაქტი ოჯახის წევრებთან და მეგობრებთან. მათ ძალიან ენატრებათ მშობლიური ადგილები.

ნადეჟდა ზაღოევი 84 წლისაა, ცხინვალში დაიბადა. იგი ფონაში 40 წლის წინ ჩავიდა, სოფლის მეურნეობის სფეროში დასაქმების იმედად. რამდენიმე წელიწადში ფონაში მისი ოჯახის სხვა წევრებიც დასახლდნენ. 25 წელზე მეტია, რაც ნადეჟდას სამხრეთ ოსეთში მცხოვრები ნათესავები არ უნახავს.

კახეთში ბევრი შერეული ოჯახიც ცხოვრობს, ძირითადად ოსურ -ქართული.
ფონაში ვიზიტისას ოს ქალს ვესაუბრე, ფონას პირველ მოსახლეს. ვკითხე, კახეთში ამდენი წლის ცხოვრების შემდეგ თუ რა კავშირები შემორჩა მშობლიურ კუთხესთან.
[pullquote align=”full” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””],,მიუხედავად იმისა, რომ ირგვლივ ყველამ იცის საიდან მოვედით, თავს მაინც აქაურობის ნაწილად ვგრძნობ, და ამდენი ხნის განმავლობაში საქართველოსთან მეტი რამ მაკავშირებს ვიდრე ოსეთთან’’, – მიპასუხა 84 წლის ნადეჟდა ზაღოევამ.[/pullquote]

ფონაში საბჭთა პერიოდის ბიბლიოთეკის საცავებიც განადგურებულია, წიგნების ნაფლეთები ყველგან არის მიმოფანტული.

ახალი თაობა რომ საკუთარ ფესვებს არ მოწყვეტოდა, ბავშვები სკოლაში ოსურ ენასაც სწავლობდნენ. ოსურ ენაზე საუბარს სოფლებში დღესაც გაიგონებთ.

სკოლა ფონაში. რამდენიმე წლის წინ ეს შენობა გარემონტდა, მაგრამ გამოცვალეს მხოლოდ ფანჯრები, რითაც სკოლის 70-მდე მოსწავლისათვის სასწავლო პირობები არ გაუმჯობესებულა. საკლასო ოთახებში ძალიან ცივა. სარემონტო სამუშაოების დროს არ შეუვსიათ ხვრელები კედლებში, არ დაუმონტაჟებიათ გათბობის სისტემა, ახლად გამოცვლილი ფანჯრების მინები უკვე ჩატეხილია, დაზიანებულია სახურავიც.

ბოლო წლებში კი ერთადერთი სკოლა, სადაც ოსურ ენას ასწავლიდნენ სოფელ არეშფერანში შემორჩა. თუმცა დღეისათვის, მოთხოვნის არ არსებობის გამო, ოსური ენის გაკვეთილები იქაც აღარ ტარდება. ოსური თანდათან გადაიქცა მხოლოდ სალაპარაკო ენად, ან სრულიად მიეცა დავიწყებას.

სახლების უმეტესობა სადაც ეთნიკური ოსები ცხოვრობდნენ ცარიელია. მათი შესყიდვა სახელმწიფოს მიერ ხდება სტიქიური უბედურების შედეგად დაზარალებული მოსახლეობისთვის აჭარდიან. მიუხედავად სირთულეებისა უხუცეს ოსებს არ სურთ იქიდან წასვლა.

ბევრი სახლი ეთნიკური ოსებით დასახლებულ სოფლებში ახლა ცარიელია და უძრავი ქონების ბაზარზე გასაყიდად არის გამოტანილი. ამ სახლებს უმეტესად აჭარიდან იძულებით გადაადგილებული ეკომიგრანტები ყიდულობენ. ტრადიციული მეურნეობა ამ სოფლებში მოშლილია, აღარ წარმოებს თამბაქო და აბრეშუმი. გარდა ამისა მოუგვარებელ პრობლემად რჩება სახნავ-სათესი მიწების საკუთრების საკითხი, რაც ხელს უშლის მეცხოველეობის განვითარებას.

მაგდალენა კონიკი ფოტოგრაფია პოლონეთიდან. იგი საქართველოში პირველად ორი წლის წინ ჩამოვიდა, როდესაც აჭარაში მუსულმანური და ქრისტიანული თემების თანაცხოვრებით დაინტერესდა.

“მედიაში ბევრს წერდნენ რელიგიებს შორის შუღლის შესახებ. მეგონა ვნახავდი კონფლიქტს. გავოცდი, როცა გავიცანი სხვადასხვა აღმსარებლობის მეგობრები, წყვილებიც კი, რომლებსაც ესმით ერთმანეთის. მაშინ გადავწყვიტე კიდევ უფრო მეტი გამეგო საქართველოს შესახებ,” – ამბობს მაგდალენა ბათუმში და აჭარის სოფლებში ერთკვირიანი მოგზაურობის შემდეგ.

მაგდალენა ხშირად სტუმრობს საქართველოს სხვადასხვა კუთხეს და ფოტოებზე სოფლად მაცხოვრებელი ადამიანების ცხოვრებას ასახავს. რამდენიმეჯერ ფეხით მოგზაურობის შემდეგ, მაგდალენამ საქართველოში საცხოვრებლად დარჩენა გადაწყვიტა. მან მიატოვა სამსახური პოლონეთში და ახლა სიღნაღნში ცხოვრობს.