Loading ...

სირიიდან დევნილი ჩერქეზების ნაწილმა აფხაზეთში იპოვა თავშესაფარი, თუმცა ვერ გაამართლა აფხაზი ნაციონალისტების მოლოდინი.

დომინიკ ცაგარა

დანა ბარსბაი, რეპატრიანტი სირიიდან. კაფე სოხუმში (ფოტო: დომინიკ ცაგარა/IWPR).

დანა ბარსბაი ეთნიკური ჩერქეზია ქალაქ დამასკოდან. ის ერთ-ერთია იმ ხუთასი სირიელიდან, რომლებიც ომს გამოექცნენ და აფხაზეთში იპოვეს თავშესაფარი.

დანას ოჯახის წევრები და ნათესავები ავსტრიაში, ბელგიაში, არაბთა გაერთიანებულ საამიროებში, ასევე ჩრდილოკავკასიის რესპუბლიკებში – ადიღესა და ყაბარდო-ბალყარეთში ცხოვრობენ.

„აფხაზეთში სამი წლის ცხოვრების შემდეგ, ჩემმა ბიჭმა ავსტრიაში არალეგალურად გამგზავრება არჩია – იმ პერიოდში, როცა საზღვრები დროებით იყო ღია,“ – ამბობს ბარსბაი. „აფხაზეთი მოსწონს, ამბობს, ჩამოვალ სტუმრადო, მაგრამ აქ სამუშაო არ არის. ძნელია მებაღედ და დარაჯად მუშაობა. სირიაში ჩვენ ასეთ სამუშაოს არ ვიყავით მიჩვეულები. მე თვითონ არასოდეს მიმუშავია, არ მჭირდებოდა, ახლა მიმტანი ვარ. თუმცა, აფხაზური სტანდარტებით, ჩემი ხელფასი თვეში 15 000 რუბლი (198 ევრო) და კიდევ „ჩაის ფული,“ არ ითვლება ცუდ შემოსავლად. სხვა სირიელებს ასე არ გამართლებია. უმეტესობა უმუშევარია, ზოგი კიდევ ქარხნებში მუშაობს.“

იმის გათვალისწინებით, რომ რუსეთი ახლა აქტიურად არის ჩართული სირიის ომში და ამავე დროს, აფხაზეთის მთავარ მოკავშირეს წარმოადგენს, ბარსბაი თვლის, რომ ბედნიერია, საერთოდ რომ აქვს თავშესაფარი.

„ჩემთვის ეს აღარაა პრობლემა. უბრალოდ მინდა, რომ მშვიდი ცხოვრება მქონდეს,“ – ამბობს ის. „ერთ დღეს, თუ მშვიდობა იქნება…რა თქმა უნდა, დავბრუნდები.“

2011 წელს აფხაზეთის ხელისუფლებამ მთელი მსოფლიოდან ეთნიკური აფხაზებისა და სხვა ჩრდილოკავკასიელი ხალხების რეპატრიაციის ყოვლისმომცველი სტრატეგია შეიმუშავა. აფხაზები, აბაზები, ჩერქეზები და უბიხები ეთნიკურად და ლინგვისტურად მონათესავე ხალხებად ითვლებიან, რომლებსაც საერთო ისტორია აერთიანებს – საკუთარი სამშობლო ყველა მათგანს იძულებით დაატოვებინებს და გადაასახლეს მუჰაჯირობის დროს, ძირითადად, ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნებში. 

სირიის სამოქალაქო ომის შედეგად, ეგრეთ წოდებული რეპატრიანტების უპრეცედენტო ნაკადი თავშესაფრის ძიებაში გამოედინა ქვეყნიდან და ახლა ისინი საკუთარი ადგილის  პოვნას აფხაზეთშიც ცდილობენ.

მიუხედავად იმისა, რომ ამჟამინდელი მიგრანტები ძირითადად ლტოლვილები არიან და საკუთარი სახლები მათ თავიანთი ნებით არ დაუტოვებიათ, აფხაზეთის ხელისუფლება მათ მაინც რეპატრიანტებად მიიჩნევს და ხაზს უსვამს იმას, რომ ისინი არიან ძირძველი ჩრდილოკავკასიელები, რომლებიც თავიანთ ისტორიულ სამშობლოს  დაუბრუნდნენ.

აფხაზურ ელიტაში არსებობს კონსენსუსი იმის თაობაზე, რომ რესპუბლიკაში ეთნიკური აფხაზების რაოდენობის ზრდა ქვეყნის უსაფრთხოებისთვის იმდენად მნიშვნელოვან საკითხს წარმოადგენს, რომ პოლიტიკა უნდა გაფართოვდეს და მან უნდა მოიცვას ეთნიკურად და კულტურულად მონათესავე ჩრდილოკავკასიელი ერები, მათ შორის ჩერქეზებიც.

„უმეტესობამ არ ვიცით ვინ ვართ, რეპატრიანტები თუ ლტოლვილები,“ – ამბობს მურატი, დამასკოელი ჩერქეზი. „მთავრობას ურჩევნია ჩვენ რეპატრიანტები გვიწოდოს, რადგან თვლის, რომ ჩვენ ჩვენს „სამშობლოში“ დავბრუნდით. იმის მერე, რაც ფულადი დახმარება, შეგვიმცირდა, უფრო ლტოლვილებად ვგრძნობთ თავს. ბევრი აფხაზური ოჯახი, განსაკუთრებით სოფლებში, ჩვენზე უარეს პირობებში ცხოვრობს, მაგრამ სირიელები აქაურ ცხოვრებას მათ ადრინდელ ცხოვრებას ადარებენ და ამიტომ არიან იმედგაცრუებულები. თუმცა, აფხაზეთის ეკონომიკური მდგომარეობის გათვალისწინებით ვფიქრობ, რომ ჩვენ ძალიან კარგად გვექცევიან,“ – დასძენს მურატი.

აფხაზეთის ეკონომიკურ კეთილდღეობას მთლიანად  რუსეთიდან მიღებული ფინანსური დახმარება განაპირობებს. აფხაზი პენსიონერების უმეტესობა პენსიას რუსეთიდან იღებს, გალის რაიონის გამოკლებით, სადაც ეთნიკურად ქართველები ცხოვრობენ და ნაწილი პენსიასაც საქართველოდან იღებს.  

საინფორმაციო სტენდი რეპატრიაციის კომიტეტის წინ სოხუმში, სადაც გამოკრულია გაზეთი “აფსადგილ აგვეისიბზ” (სამშობლოს გულისცემა), რომელიც გამოიცემა რეპატრიანტებისთვის აფხაზურ და თურქულ ენებზე (ფოტო: დომინიკ ცაგარა/IWPR)

რეპატრიანტების ყველა ოჯახს ჩამოსვლისთანავე ენიშნებათ დახმარება, რაშიც შედის ბინის ქირისთვის გამოყოფილი თანხა პირველი ხუთი წლის განმავლობაში, რაც ყოველთვიურად შეადგენს ერთ სულზე ორი ათასიდან სამი ათას რუბლამდე (26-39 ევრო). ასევე, რეპატრიაციის პროგრამის ფარგლებში, პირველ დღეებში თითოეული ადამიანი იღებს 10 000 რუბლამდე ოდენობის თანხას (132 ევროს). რეპატრიანტებისთვის ასევე მოქმედებს აფხაზური და რუსული ენების შემსწავლელი უფასო კურსები და ჯანდაცვის მომსახურება, ასევე უფასოდ.

ვადიმ ჰარაზია აფხაზეთის რეპატრიაციის სახელმწიფო კომიტეტს ხელმძღვანელობს.

„სიამაყით ვამბობ, რომ აფხაზეთში ცხოვრობს ჩვენი 3 500 თანამემამულე, ისინი სრულად არიან ადაპტირებული ენის, კულტურის და დასაქმების თვალსაზრისით. ჩვენ ვცდილობთ ჩამოსვლის დღიდან, ცხოვრების ყველა ეტაპზე გავუწიოთ მათ დახმარება,“ – ამბობს ჰარაზია. 

კომიტეტი 1993 წელს, საქართველოსთან ომის დროს დაფუძნდა. 1998 წელს კი შეიქმნა არასაბიუჯეტო რეპატრიაციის ფონდი, რომელიც აფინანსებს რეპატრიანტების ჩამოყვანასა და ინტეგრაციას. რეპატრიაციის პროგრამა სრული დატვირთვით 2012 წლიდან, სირიაში სამოქალაქო ომის დაწყების შემდეგ ამოქმედდა.

ოფიციალური სტატისტიკური მონაცემების მიხედვით, 1993 წლიდან შვიდი ათასზე მეტმა რეპატრიანტმა მიიღო აფხაზეთის მოქალაქეობა, მათ შორის უმეტესობა თურქეთში მცხოვრები ეთნიკური აფხაზია. ბოლო სამი წლის განმავლობაში, სირიიდან ხუთასზე მეტი ადამიანი იყო რეპატრიირებული, მათი უმეტესობა ჩერქეზია.

ყველა რეპატრიანტი ავტომატურად ხდება აფხაზეთის მოქალაქე და იღებს აფხაზურ პასპორტს. თუმცა, ის ფაქტი, რომ აფხაზეთი აღიარებულია  მხოლოდ რუსეთის და კიდევ რამდენიმე ქვეყნის მიერ ბევრ რეპატრიანტს უჩენს დაუცველობის განცდას, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რომ სირიული პასპორტების ვადის გასვლის შემდეგ, ისინი ფაქტობრივად  საერთაშორისოდ აღიარებული დოკუმენტის გარეშე რჩებიან.

აფხაზურ საზოგადოებაში ინტეგრაცია კი არც ისეთი ადვილი აღმოჩნდა, როგორც მოსალოდნელი იყო.

მურატის ვარაუდით, ხუთასიდან დაახლოებით ორასმა სირიელმა უკვე დატოვა აფხაზეთი. ისინი ან ისევ სირიაში დაბრუნდნენ ან კიდევ ევროკავშირის რომელიმე ქვეყანაში ან თურქეთში გაემგზავრნენ. მისი თქმით, წასვლის მიზეზი ძირითადად დაბალი ხელფასები და უმუშევრობაა.

„იყო დამსაქმებლების მხრიდან შეურაცხყოფის შემთხვევებიც. ზოგიერთი აფხაზი სარგებლობს იმით, რომ ადამიანები სასოწარკვეთილები არიან და ნებისმიერ სამსახურზე არიან თანახმა, იყვანენ არალეგალურად სამსახურში და შემდეგ, რამდენიმე თვეში ხელფასის გარეშე უშვებენ.“ 

ყველაზე დიდი სირთულე, რასაც ყველა მიგრანტი აწყდება, აფხაზური ენის შესწავლაა. მიუხედავად იმისა, რომ აფხაზ ნაციონალისტებს უნდათ, რომ რეპატრიანტებმა ისწავლონ მათი ენა, ამისთვის ინიციატივას არ იჩენენ. რესპუბლიკაში მთავარ საკომუნიკაციო ენად, როგორც საყოფაცხოვრებო დონეზე, ისე პოლიტიკურ, საგანმანათლებლო, მედიისა და სავაჭრო სფეროებში, კვლავ რუსული რჩება.

ბარსბაი თავიდან ეცადა აფხაზურის შესწავლას, თუმცა მერე რუსულის სწავლა არჩია.

„ერთი თვე დავდიოდი კურსებზე. მიუხედავად იმისა, რომ ჩერქეზული ვიცი და ბევრი სიტყვაა მსგავსი, მაინც საკმაოდ რთული ენა აღმოჩნდა. ბევრი ადამიანი ეცადა აფხაზური ესწავლებინა ჩემთვის, თუმცა არაფერი გამოვიდა.“

ადგილობრივ საზოგადოებაში ინტეგრაციის სირთულეებს თავისებურად აფასებს მურატი.

 „დიდი განსხვავებაა ტრადიციებსა და განათლებას შორის. სირიაში იშვიათია ქალებსა და კაცებს შორის მეგობრობა და ერთად დროის გატარება. აფხაზეთში ყველა სუფრაზე ყოველთვის არის ალკოჰოლური სასმელი, რაც სირიაში მიუღებელია. დიდი განსხვავებაა განათლების თვალსაზრისითაც. სირიიდან ჩამოსულების უმრავლესობას უმაღლესი განათლება აქვს და თანამედროვე ტექნიკური უნარებსაც ფლობენ, აფხაზეთში კი თავიანთ  პროფესიით სამსახურს ვერ პოულობენ,“ – გვიხსნის მურატი.

მიუხედავად იმისა, რომ ბარსბაიც და მურატიც აფხაზებს კარგ მასპინძლებად თვლიან, ადგილობრივ საზოგადოებაში სირიელი რეპატრიანტების მიმართ ხშირია უარყოფითი დამოკიდებულება.

მოსახლეობაში გავრცელებული აზრი იმის თაობაზე, თითქოს მთავრობა დღემდე ეხმარება 10 000 რუბლით (132 ევრო) ყველა რეპატრიანტს, ხალხში უკმაყოფილებას იწვევს და ხელს უწყობს მათ მიმართ სტერეოტიპული დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას – ისინი ზარმაცები არიან და ბევრს წუწუნებენ, თუმცა „სხვებზე გაცილებით უკეთ ცხოვრობენ.“

International Alert-თვის მომზადებულ ანგარიშში ჟურნალისტ არიფა კაპბას აღნიშნული აქვს, რომ აფხაზების უკმაყოფილებას იწვევს ის ფაქტი, რომ ხელისუფლება უფრო მეტ თანხას ხარჯავს „სირიელებზე“, ვიდრე გაჭირვებულ „ადგილობრივ მოსახლეობაზე.“

თუმცა, იმ დროს, როცა ხელისუფლებაც და აფხაზური მედიაც რეპატრიაციის პოლიტიკის მხარდაჭერისას მუდმივად პატრიოტიზმსა და ნაციონალურ ინტერესებზე ახდენს აპელირებას, საზოგადოებაში ხშირად ისმის კითხვები იმის თაობაზე, უნდა მიეცეს თუ არა საერთოდ ჩერქეზებს რეპატრიაციის უფლება. მათი კავშირი აფხაზეთთან ხომ უფრო ენობრივ და კულტურულ სიახლოვეს ეფუძნება, ვიდრე ეთნიკურს, რაც, თავის მხრივ, ეჭვებს აჩენს მათი სახელმწიფოსადმი ერთგულების თვალსაზრისით.    

რეპატრიანტებს აბრალებენ, რომ ისინი აფხაზეთში არა პატრიოტული მიზეზით, არამედ გამოუვალი მდგომარეობის გამო ჩამოვიდნენ.

ნაციონალური სულისკვეთებით გაჟღენთილი საიმიგრაციო პოლიტიკა საკმაოდ დიდი დილემის წინაშე აღმოჩნდა. ერთი მხრივ, თუ სირიელი „რეპატრიანტები“ დაარღვევენ დაუწერელ სოციალურ კონტრაქტს  და წავლენ, ბევრს გაუჩნდება პროტესტი იმასთან დაკავშირებით, რომ ფული, რომელიც მათი კეთილდღეობისთვის დაიხარჯა, შესაძლებელი იყო მოხმარებოდა ადგილობრივი მოსახლეობის საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესებას.

მეორე მხრივ, რთულია შეეწინააღმდეგო იმასაც, რომ დახარჯული თანხით შესაძლებელი გახდა ასობით ადამიანისთვის სიცოცხლის შენარჩუნება, მიუხედავად იმისა, რომ მათ შესაძლოა არც არასდროს მოახდინონ თავიანთი თავის იდენტიფიცირება აფხაზეთთან.  

თუ ერთ დღეს, ბარსაი, მურატი და სხვა მათი თანამემამულე სირიაში გადაწყვეტს დაბრუნებას, აფხაზ პოლიტიკოსებსა და საზოგადოებას მოუწევს იმის შეფასება, ღირდა თუ არა რეპატრიაციის პროექტში ამდენი ფულის ჩადება.

სტატია მომზადებულია IWPR-ის დავალებით აფხაზეთში.

გამოქვეყნებულ მასალაში ნაწილობრივ დაცულია ავტორის მიერ გამოყენებული ტერმინოლოგია და ტოპონიმიკა. ავტორის მიერ საინფორმაციო მასალაში გამოთქმული მოსაზრება არ გამოხატავს IWPR-ის ან დონორი ორგანიზაციის პოზიციას. ვებგვერდის რედაქცია არ აგებს პასუხს საავტორო მასალების შინაარსობრივ მხარეზე.